Doskonalenie zawodowe – Uczenie się dorosłych

,

Doskonalenie zawodowe nauczycieli – Uczenie się Dorosłych

Doskonalenie zawodowe nauczycieli i prowadzenie różnych form doskonalenia dedykowanych osobom dorosłym wymaga bardzo głębokiego przyjrzenia się temu, co leży u podstaw pedagogiki dorosłych. Uczenie się dorosłych, zwane również andragogiką, różni się znacząco od tradycyjnej edukacji dzieci i młodzieży. Dorośli uczniowie przynoszą do procesu edukacyjnego bogate doświadczenia życiowe i zawodowe, co wpływa na sposób, w jaki przyswajają nowe informacje. Rozumienie tych specyficznych potrzeb i motywacji dorosłych jest kluczowe dla skutecznego nauczania. Przyjrzyjmy się szczegółowo głównym teoriom uczenia się dorosłych oraz praktykom, które wspierają efektywne kształcenie w tej grupie wiekowej.

Teorie uczenia się dorosłych

,

E.L. Thorndike i jego teoria wzmocnienia

Edward L. Thorndike, amerykański psycholog, jest jednym z pionierów badań nad uczeniem się. Jego prace nad teorią wzmocnienia mają istotny wpływ na edukację dorosłych. Thorndike stwierdził, że uczenie się jest wynikiem prób i błędów oraz że zachowania, które prowadzą do pozytywnych rezultatów, są wzmacniane i mają większe szanse na powtórzenie.

Thorndike sformułował kilka praw uczenia się, z których najważniejsze to:

1. Prawo efektu: Zachowania, które przynoszą satysfakcjonujące rezultaty, są bardziej prawdopodobne do powtórzenia w przyszłości.
2. Prawo ćwiczenia: Im częściej zachowanie jest powtarzane, tym silniejsze staje się połączenie między bodźcem a reakcją.
3. Prawo gotowości: Uczenie się jest bardziej efektywne, gdy osoba jest gotowa do działania.

W kontekście uczenia się dorosłych, teoria Thorndike’a podkreśla znaczenie praktyki i pozytywnych wzmocnień. Dorośli uczniowie mogą czerpać korzyści z doświadczeń, które pozwalają im na próbowanie nowych umiejętności i otrzymywanie natychmiastowej informacji zwrotnej.

Malcolm Knowles i koncepcja andragogiki

Malcolm Knowles jest często nazywany ojcem andragogiki – nauki o kształceniu dorosłych. Knowles wyróżnił kilka kluczowych założeń, które odróżniają uczenie się dorosłych od uczenia się dzieci (pedagogiki):

1. Potrzeba wiedzy: Dorośli muszą wiedzieć, dlaczego muszą się uczyć czegoś, zanim podejmą wysiłek nauki.
2. Samokierowanie: Dorośli mają wewnętrzną motywację do nauki i wolą kierować swoim procesem nauczania.
3. Doświadczenie: Dorośli uczniowie przynoszą bogate doświadczenia życiowe, które stanowią ważny zasób w procesie uczenia się.
4. Gotowość do nauki: Dorośli są gotowi do nauki, gdy odczuwają potrzebę rozwoju osobistego lub zawodowego.
5. Orientacja na zastosowanie: Dorośli preferują uczenie się, które ma bezpośrednie zastosowanie do ich pracy lub życia osobistego.
6. Motywacja: Dorośli są bardziej zmotywowani do nauki przez wewnętrzne czynniki, takie jak samoocena, spełnienie i rozwój osobisty.

Teoria andragogiki Malcolma Knowlesa

Teoria andragogiki Malcolma Knowlesa opiera się na kilku kluczowych założeniach:

• Samodzielność w uczeniu się: Dorośli preferują być aktywnymi uczestnikami procesu edukacyjnego i mają potrzebę samodzielnego kierowania swoim nauczaniem. Wolą podejmować decyzje dotyczące tego, czego i jak się uczą.
• Bogactwo doświadczeń: Dorośli przynoszą do klasy bogaty zasób doświadczeń życiowych i zawodowych, które stanowią cenny zasób do nauki. Te doświadczenia są używane jako punkt odniesienia przy przyswajaniu nowej wiedzy.
• Gotowość do nauki: Dorośli są bardziej gotowi do nauki, gdy mają świadomość, że nauka pomoże im w realnych sytuacjach życiowych i zawodowych.
• Orientacja na problem: Dorośli preferują uczenie się oparte na rozwiązywaniu rzeczywistych problemów, a nie na teoretycznych wykładach. Nauka jest bardziej skuteczna, gdy ma bezpośrednie zastosowanie praktyczne.
• Motywacja wewnętrzna: Dorośli są głównie motywowani przez wewnętrzne czynniki, takie jak osobista satysfakcja, rozwój zawodowy i samodoskonalenie, niż przez zewnętrzne nagrody.

Knowles podkreślał, że edukatorzy powinni tworzyć programy nauczania, które są elastyczne, respektują doświadczenia uczniów oraz umożliwiają praktyczne zastosowanie zdobytej wiedzy.

Praktyczne zastosowania teorii Thorndike’a i Knowlesa

Zastosowanie teorii Thorndike’a i Knowlesa w praktyce edukacyjnej może prowadzić do bardziej efektywnych metod nauczania dorosłych. Oto kilka przykładów:

• Interaktywne warsztaty i szkolenia: Zamiast tradycyjnych wykładów, interaktywne sesje, które pozwalają na bezpośrednie zastosowanie nowych umiejętności, mogą być bardziej skuteczne.
• Mentoring i coaching: Doświadczeni mentorzy mogą dostarczać cennych informacji zwrotnych i wspierać proces prób i błędów.
• Samokierowane projekty: Uczniowie mogą pracować nad projektami, które są bezpośrednio związane z ich zainteresowaniami i celami zawodowymi.
• Studium przypadków i scenariusze: Realistyczne studium przypadków pozwala na praktyczne zastosowanie teorii i rozwijanie umiejętności rozwiązywania problemów.

Teoria uczenia się przez doświadczenie Davida Kolba

David Kolb rozwijał teorię uczenia się przez doświadczenie, która podkreśla, że uczenie się jest procesem, w którym wiedza powstaje poprzez transformację doświadczeń. Model Kolba składa się z czterech etapów:

• Doświadczenie aktywne: Bezpośrednie doświadczenie, które jest punktem wyjścia do nauki.
• Refleksja: Refleksja nad doświadczeniem, analiza tego, co się wydarzyło.
• Koncepualizacja abstrakcyjna: Tworzenie teorii i koncepcji na podstawie refleksji.
• Eksperymentowanie aktywne: Testowanie nowych koncepcji i teorii w praktyce, co prowadzi do kolejnych doświadczeń.

Kolb podkreśla, że cykl uczenia się jest ciągły i każda osoba może zaczynać w innym punkcie cyklu, w zależności od swoich preferencji i stylu uczenia się.

Teoria uczenia się społecznego Alberta Bandury

Albert Bandura wprowadził teorię uczenia się społecznego, która podkreśla znaczenie obserwacji i modelowania w procesie uczenia się. Dorośli uczą się, obserwując innych i naśladując ich zachowania, zwłaszcza gdy widzą, że te zachowania prowadzą do pozytywnych rezultatów.

Bandura wskazuje na trzy główne komponenty uczenia się społecznego:

• Obserwacja: Uczenie się przez obserwację zachowań innych ludzi i ich konsekwencji.
• Modelowanie: Proces naśladowania zaobserwowanych zachowań.
• Wzmocnienie: Pozytywne wzmocnienia, które zwiększają prawdopodobieństwo powtórzenia zaobserwowanego zachowania.

.

Praktyki wspierające uczenie się dorosłych

1. Personalizacja nauki

Uwzględnianie indywidualnych potrzeb, doświadczeń i preferencji dorosłych uczniów jest kluczowe dla efektywnego nauczania. Personalizacja może obejmować dostosowanie treści kursów, metod nauczania oraz tempa nauki do indywidualnych potrzeb uczniów.

2. Aktywne uczenie się

Stosowanie metod aktywnego uczenia się, takich jak dyskusje, projekty grupowe, studia przypadków i symulacje, pozwala dorosłym na praktyczne zastosowanie wiedzy i umiejętności w realnych kontekstach. Takie podejście sprzyja głębszemu zrozumieniu i długotrwałemu zapamiętywaniu materiału.

3. Wykorzystanie technologii

Technologia odgrywa coraz większą rolę w edukacji dorosłych. Platformy e-learningowe, kursy online, webinary i aplikacje mobilne umożliwiają elastyczne i dostępne uczenie się, które można dostosować do indywidualnego harmonogramu i potrzeb ucznia.

4. Uczenie się oparte na problemach

Podejście oparte na rozwiązywaniu problemów jest szczególnie skuteczne w edukacji dorosłych. Realne problemy i scenariusze, które wymagają zastosowania zdobytej wiedzy i umiejętności, motywują uczniów i pozwalają na praktyczne zastosowanie teorii.

5. Refleksja i feedback

Regularne sesje refleksji i feedbacku pomagają dorosłym uczniom oceniać swoje postępy, identyfikować obszary do poprawy i dostosowywać swoje podejście do nauki. Refleksja nad własnymi doświadczeniami edukacyjnymi wzmacnia proces uczenia się i pomaga w integracji nowej wiedzy.

Podsumowanie

Uczenie się dorosłych to dynamiczny i kompleksowy proces, który wymaga uwzględnienia specyficznych potrzeb i motywacji tej grupy uczniów. Teorie Malcolma Knowlesa, Davida Kolba i Alberta Bandury dostarczają solidnych podstaw teoretycznych dla zrozumienia, jak dorośli się uczą. W praktyce, skuteczne nauczanie dorosłych obejmuje personalizację, aktywne uczenie się, wykorzystanie technologii, podejście oparte na problemach oraz regularną refleksję i feedback. Powyższe podejścia są szczególnie bliskie naszym trenerom w ProCentrum Niepublicznym Ośrodku Doskonalenia nauczycieli. Kształcenie dorosłych jest bowiem procesem zupełnie innym niż nauczanie dzieci, o czym często się przekonujemy w codziennej praktyce. A czy robimy to skutecznie – z pewnością – świadczą o tym opinie naszych Uczestników. Nie spoczywamy jednak na laurach i systematycznie poszerzamy swoje kompetencje.

Bibilografia

• J. Delors (red.), Uczenie się – nasz ukryty skarb, Komisja Europejska, Warszawa 1998.
• B. Harwas-Napierała, J. Tempała (red.), Psychologia rozwoju, t. 2, PWN, Warszawa 2001.
• M.S. Knowles, E.F. Holton III, R.A. Swanson (red.), Edukacja dorosłych, PWN, Warszawa 2009.
• D. Kolb, Experiential learning, Prentice Hall, New Jersey 1984.
• D. Kolb, The Learning Style Inventory: Technical Manual, McBer, Boston 1976.
• A. Matlakiewicz, H. Solarczyk-Szwec, Dorośli uczą się inaczej: andragogiczne podstawy kształcenia ustawicznego, wyd. II, Centrum Kształcenia Ustawicznego w Toruniu, Toruń 2009.
• E.L. Thorndike, Uczenie się dorosłych, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa 1950.
• F. Urbańczyk, Dydaktyka dorosłych, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław – Warszawa – Kraków 1973.
• Z. Włodarski, Psychologia uczenia się, PWN, Warszawa 1999.